De wilde bij en de solitaire wesp
Tussen de stoeptegels kunnen wilde bijen, solitaire wespen en mieren een goed verborgen wereld opbouwen. Soms zie je ze aan de kleine zandhoopjes die uit de voegen komen.
De wilde bij
Brussel is een echte toevluchtsoord voor stedelijke biodiversiteit: meer dan 200 bijensoorten zijn er geregistreerd! Onder hen is de bekendste de honingbij (Apis mellifera), die in bijenkasten leeft, door imkers wordt verzorgd en honing produceert. Maar de grote meerderheid zijn eigenlijk wilde bijen, die veel minder bekend zijn, maar even belangrijk voor de bestuiving.
Deze wilde bijen leven niet in kolonies, maar nestelen op een ongelooflijke verscheidenheid van plekken: holle stengels, zandige hellingen, kieren tussen de stoeptegels... Sommige soorten vormen kleine nederzettingen, een soort van kleine wijken waar meerdere individuele nesten tijdelijk samenkomen, een paar weken in de lente of zomer.
Het was om deze waardevolle bewoners beter te leren kennen en te beschermen dat het StreetBees-project in 2019 werd opgezet, op initiatief van Bruxelles Environnement.
Het doel? Wilde grondbijen (die in de grond nestelen) bestuderen en onze stedelijke indelingen aanpassen om hen een plek te bieden. Het project doet onder andere aanbevelingen voor het renoveren of aanleggen van trottoirs en andere verhardingen, om de stad meer gastvrij te maken voor bestuivende dieren, bijvoorbeeld door ruimtes tussen de tegels te laten waar ze zich kunnen vestigen.
De solitaire wesp
Onder de stoeptegels, de biodiversiteit
Misschien heb je ze al gezien, misschien heb je ze voor gewone wespen gehouden, misschien vrees je ze zelfs?
Maar wie zijn ze echt?
De zandwesp (Cerceris arenaria), de meest voorkomende soort in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, is een discrete solitaire wesp, merkbaar kleiner dan haar verwanten uit het Saxische of Germaanse gebied. Hoewel ze slanker is, deelt ze toch dezelfde zwartgele kleuren, wat haar identificatie moeilijk maakt voor een ongetraind oog.
Het is het observeren van haar levenswijze die haar onderscheidt: in tegenstelling tot sociale wespen leeft en werkt ze alleen! Als je de ingang van het hol bekijkt, zie je alleen een wesp die heen en weer gaat. Geen drukte, geen bewaker. Haar holen zijn echter vaak gegroepeerd in kleine nederzettingen, die soms goed zichtbaar zijn op de zandige trottoirs.
De ingang van het hol heeft de vorm van een klein zandkrater met een goed ronde opening, een detail dat het onderscheidt van die van mieren. Het hol is verticaal en gaat naar een diepte van 10 tot 20 cm, waarna het zich vertakt in horizontale gangen, die elk naar een legkamer leiden. De wesp legt daar een verlamd prooi (vaak een kever) neer, waarop ze een ei legt. De larve zal zich voeden met dit prooi zodra ze uitkomt.
De vliegpunt van deze wespen duurt van mei tot september.
Schadelijk? Helemaal niet!
De zandwesp maakt deel uit van een groot geheel: dat van de solitaire graafwespen. Het is een van de ongeveer vijftig Europese soorten binnen het geslacht Cerceris, dat op zijn beurt behoort tot een nog groter geheel van families en geslachten die vele solitaire wespen omvatten die hun nest in de grond graven.
Nuttige bestuivers…
Als volwassene voedt deze wesp zich met nectar en pollen, terwijl ze rustig bloemen bezoekt, net als bijen. Ze maakt dus volledig deel uit van de groep van bestuivende insecten, zo belangrijk voor de biodiversiteit.
… en vleesetende larven!
De larven hebben een heel ander dieet: carnivoor. De volwassene wesp jaagt en vangt prooien, die ze met haar gif verlamt zonder ze te doden, om ze op te slaan in de legkamers van haar hol. Bij de uitkomst voedt de larve zich met de "bewaarde" prooien die voor haar klaar liggen.
Het is belangrijk op te merken dat de prooien die deze wespen kiezen vaak insecten zijn die als schadelijk worden beschouwd in tuinen, zoals rupsen, paardenbijters of kevers zoals buprestiden, bladkevers of schorskevers.
Het is precies deze laatste soort kevers die op het menu staan van de larven van Cerceris arenaria, die onder de stoeptegels in onze gemeente wonen. Deze wespen zijn dan ook waardevolle bondgenoten van de tuinier, aangezien ze op natuurlijke wijze de populaties van plagen reguleren, vooral in moestuinen.
Gevaars? Absoluut niet!
Tegenover hun slechte reputatie stellen deze wespen geen gevaar voor de mens. Ze zijn zo druk met hun jacht- en legmissie dat ze zich niet interesseren voor ons of ons voedsel.
Hun gif, dat waardevol en kostbaar is om te produceren, wordt uitsluitend gebruikt om hun prooien te verlammen. Ze hebben dus geen enkele reden om een mens te steken.
Het spel van parasitisme
Maar de natuur zit vol verrassingen: onze graafwesp kan zelf het slachtoffer worden van een parasiet… een andere wesp!
Dit is het geval bij sommige soorten uit de familie Chrysididae, ook wel "cuckoowespen" genoemd. Deze leggen hun eitjes in het nest van een andere wesp. Hun strategie? Hun larve laten uitkomen vóór die van de gastheer, zodat ze zich kan voeden met de verzamelde prooien… en soms zelfs met de larve van de oorspronkelijke wesp.
Deze cuckoowespen zijn echte levende juwelen, met felmetallische kleuren. De meest voorkomende soort op onze trottoirs is Hedychrum nobile. Kijk hoe ze profiteert van het vertrek van de Cerceris om het hol van de wesp te bezoeken!
Leer ze kennen om ze beter te beschermen
Onschadelijk voor de mens, nuttig in de tuin, elegant om te observeren, worden deze solitaire wespen nog te vaak slachtoffer van de angst die ze oproepen.
Door ze beter te leren kennen, kunnen we leren harmonieus met ze samen te leven. Laten we vermijden om de nederzettingen te vertrappen, de ingangen van de holen te blokkeren of onnodig in te grijpen.
Deze discrete stadsbewoners vragen enkel een beetje ruimte en rust om hun essentiële rol in het stedelijke ecosysteem verder te vervullen.